Zahid Oruc bu dəfə büdcə zərfindən yazdı…

2015- ci ilin sonunda həyata keçirilən devalvasiyadan sonra nəhayət,mənfi iqtisadi tendensiyalar,durğunluq və sosial şoklar xeyli azalıb.İlk növbədə, ölkə rəhbəri cənab İlham Əliyev tərəfindən alınan çevik qərarlar daha çox xaricdən ixrac olunan böhranın fəsadlarını minumuma endirməyə şərait yaratdı.Neftin qiymətinin kəskin düşməsi fonunda Azərbyacan hökuməti daha effektli çalışmaq üçün genişmiqyaslı islahatlara getdi, iqtisadiyyatın coğrafi və sahəvi quruluşuna bir sıra köklü dəyişiliklər baş verdi.Ən başlıcası,dövlət büdcə vəsaitlərinin xərclənməsində şəffaflıq və səmərəlilik tədbirləri xeyli dərinləşdi.Bir sözlə,beyəlxalq maliyyə qurumlarının verdiyi nikbin proqnozlar fonunda Azərbaycan hökuməti qarşıdakı ildə ehtiyatlı siyasətdən optimal və hesablanmış cəsarətli təşəbbüslər mərhələsinə qədəm qoyur.Bununla yanaşı,bir sıra problemləri həlli üçün yeni yanaşmalar tələb olunur:

1.Dövlət zəmanətli kreditlərin alınması siyasətini təlil edərkən görürük ki, ötən illər ərzində xarici borcların əsassız yerə artması azmış kimi,həmin vəsaitlərin təyinatından kənara yönəlməsi,beynəlxalq təşkilatlardan daxil olan maliyyə vəsaitlərinin audit və digər monitorinq tədbirlərindən qıraqda qalması fonunda Azərbaycan vətəndaşının üzərinə əlavə öhdəliklər yüklənib.Kemişdə az qala yarışa çevrilən belə borclanma siyasətinə müəlliflik edən nazirlərin,yaxud bank rəhbərlərinin bir çoxu artıq vəzifədən gediblər,lakin onların özlərindən sonra qoyduğu miras ölkənin maliyyə güvənliyini zərbə vurub və hökumətin başağrısına çevrilib.Sadə vətəndaş kiçik kreditlərin müqabilində sərt məsuliyyət altında olduğu halda,Nazirlik və Komitələr dövlətin zəmanətindən sui-istifadə etdikləri üçün cəzalansalar da,külli miqdarda vəsaiti geri qaytarmaq hələ ki,mümkün olmayıb.Ona görə hökumət zəmanət siyasətinin mexanizmini hazırlamalıdır;

2.Azərabycanın görkəmli alimi və xarici aləmdə böyük nüfuz qazanmış baş onkoloqu Cəmil Əliyevin 7 noyabr tarixində haqqın.az saytına müsahibəsində vətəndaşların sağlamlığı barəsində fundamental analizlər və təcrübi məlumatlara dayanan son dərəcə mühüm problemlərə geniş yer verilib.Orada xüsusi ilə də hər bir hökumət və parlament üzvünü narahat etməli olan faktlardan biri,Azərbaycanada Uşaq Onkologiya Mərkəzinə hər gün müraciət edən 500-ə qədər uşağın tibbi müayindən keçərkən onların 30 faizində xərçəng viruslarının aşkarlanmasıdır. Deməli,belə qorxulu xəstəliyin nəinki cavanlaşmasından,eləcə də artıq bəlalı pandemiyanı doğuran köklü səbəblərin erkən çağlardan valideynlərin vasitəsilə ötürülməsindən danışmaq mümkündür.İl ərzində səhiyyə turizmi vasitəsilə ölkədən çıxan milyardlarla dollar vəsaitin müqailində sağlam övladlar uğrunda mübarizə aparan ailələrimizi də onların üzərinə gələndə çox tünd rəngli bir tablodan bəhs edə bilərik.
Hökumət Onkoloji Mərkəzin nəzdində güclü mütəxəssilərin köməyilə fundamental tibbi araşdırmların aparılmasına vəsait ayırmalıdır ki,belə bədbin mənzərəni dəyişdirmək mümkün olsun;

3.Büdcə gəlirlərinin tərkibində idxal aksizlərinin artırılmasından 116 milyon vəsaitin əldə olunacağı qeyd edilib.Avtomatik olaraq,dəyişikliyin nəticəsində spirtli içkilərin və siqaretin qiymətində ikiqat artımın baş verəcəyi qaçılmazdır.Halbuki vətəndaşların son 2 ildə şəxsi istehlakında ən çox yer tutan məhsulların bütün fiziki zərərinə baxmayaraq, bahalaşdırılması mənəvi-psixoloji mühitə mənfi təsir göstərəcək və əldə olunan gəlirlərin fonunda əks işarəyə çevriləcək.Ona görə də hər iki məhsula tətbiq olunan aksizlərin toxunulmaz qalması daha məqsədə uyğun olar;

4.Azərbaycan prezidenti tərəfindən ölkənin regionlar üzrə proporsional inkişafını təmin etmək məqsədilə böyük miqyaslı proqramlar həyata keçirilir.Ölkə rəhbəri iqtisadiyyatın Abşeron yarımadası çevrəsində təmərküzləşməsinə qarşı təsirli siyasət yürüdür,vətəndaşların məşğulluğu və ixrac yönümlü sənaye sahələrinin bölgələrə keçirilməsini geniş bir şəkildə təşfiq edir. O üzdən, hökumət son on ildə regionaların inkişafı və maliyyə müstəqilliyini təmin etmək üçün 40 milyard manatdan artıq vəsait xərcləyib.Təəssüf ki,Bakı və bir neçə rayonu çıxmaq şərtilə dotasiyalardan asılılıq hələ ki,yuxarı səviyyədə qalır.2018-ci ildə bölgələrdən gələn gəlirlərin cəmi 3.8 milyon manat artması da dediklərmizə sübutdur.Başa düşmək olar,iqtisadi səmərə veməsi tələb olunan layihələrin bir çoxu uzunmüddətli perspektivə hesablanıb.Lakin effektli idarəçilik və koordinasiya tədbirləri bu sahədə müsbət dönüşə səbəb ola bilər;

5.Vətəndaşların təhsilli gələcəyi üçün büdcə xərclərində ayrılan vəsaitlərin 11 faiz artımı hamı tərəfindən təqdir olunur.Son illər ərzində Təhsil Naziriliyi tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər keçmişdə mövcud olan nöqsanların aradan qaldırılmasına,ali və orta məktəblərdə idarəçilik mexanizmlərinin təkmilləşdirməsinə xidmət edib.Növbəti ildə büdcədə dövlət sifarişi ilə təhsil üçün 210 milyon manat vəsait nəzərdə tutulub.Əvvəlki illərin təcrübəsi göstərir ki,tələbələrin mühüm bir hissəsi ödənişli təhsilə düşür və sosial ehtiyaclı kəsimin bir hissəsi ali təhsillərini davam etdirə bilmirlər.Minimal əməkhaqqı 120 manat olduğu halda təhsil haqları 1200 manatdan başlayır.Bu isə öz növbəsində region ölkələrinə gedən gənclərin və deməli,böyük vəsaitlərin daxili axını ilə nəticələnir.O üzdən dövlət sifarişinə əsaslandırılmış və dəqiq təhlillər əsasında yanaşmaq lazımdır;

6.Dövlət qulluğunda çalışmaq şərəfli işdir.İdarəetmə sistemimizdə peşəkarlığın artmasına və insanlara yüksək ideallarla xidmət etməyə təsir göstərən amillərdən biri də işəqəbulun belə formasının müəyyənləşdirilməsidir.Lakin son illər dövlət qulluqçularının vəzifə maaşları artırılmayıb.Halbuki təkcə prestij deyil,eləcə də hər bir adamın gələcək karyera quruculuğu və səriştəli kadr korpusunun formalaşması birbaşa sosial təminatla baglıdır.Əks halda,yüksək təhsilli gənclər ən yaxşı halda özəl sektora,orada da yerlə təmin olunmadıqları halda xaricə üz tuturlar.

7.Beynəlxalq Bank ətrafında həyata keçirilən tədbirlərdə açıqlıq və informasiyalılıq çatışmır.Məlumatlar üzərindki belə məxfilik rejimi bank sisteminə etibara mənfi təsir edir.Biz hələ orada baş verən külli cinayətlərdən və Azərbaycanın xarici borclarının üzərinə əsassız olaraq daxil olan yükdən danışmırıq.Maliyyə orqanlarının sağlaşdırma tədbirləri aşkarlıqla aparılmalıdır və strateji planlar cəmiyyətə , beynəlxalq qurumlara elan olunmalıdır.

8.Yağın qiymətinin daxili bazarda artmasının səbəbləri ilə rəsmi orqanlarının verdiyi açıqlamadan göründüyü kimi,idxaldan gələn artımlar mövcuddur.Lakin gömrük rüsumlarını çevik şəkildə dəyişməklə əhalini süni və ya təbii qiymət spekulyasiyalardan qorumaq mümkündür.Ümidvaram ki,hökumət tezliklə belə tədbirlərini bəyan edəcəkdir.

Ən sonda büdcə sistemi qanunvericiliyinə əsaslanaraq, ölkəmizin işğal reallığı ilə bağlı təkliflərə də yer ayırmağı vacib saydım.Dağlıq Qarabağla əlaqədar media vasitələrində əksini tapan fikirlər dövlətimizin siyasi mövqeyini gücləndirən addımlar kimi xarakterizə olunmalıdır.Onun haqqında gələcəkdə daha geniş açıqlamalara ehtiyac duyuram.

Bütövlükdə büdcənin hazırlanması və təqdimatında hər il daha çox peşəkarlıq nümayiş olunur,əhatəli araşdırmalar, proqnozlaşdırma və icmal sənədlərinin təkmlləşdirlməsi danılma uğurlar kimi qeyd olunmalıdır.Hökumətin vəzifəsi ölkə rəhbəri tərəfindən qoyulan strateji vəzifələri vaxtında yerinə yetirməkdir.Büdcənin təyinatı ünvanlı, səmərəli və şəffaf icradan birbaşa asılıdır.

Zahid ORUC,

Millət vəkili

Etikxeber.az